Κάτω από το Παγόβουνο: Κατανοώντας τις Εκρήξεις Θυμού Εκρήξεις Θυμού: Αίτια και Πυροδότηση

Όσο και αν οι εκρήξεις θυμού, οι υστερικές κρίσεις και τα συναισθηματικά ξεσπάσματα, μοιάζουν ακατάληπτα σε εμάς, έχουν πραγματικό λόγο όταν βιώνονται από ένα νήπιο. Το έναυσμά τους μπορεί να κυμαίνεται από κάτι το ασήμαντο, όπως είναι μία αναδιάταξη στο πρόγραμμα, κάποια σωματική δυσφορία, έως ένα ανατρεπτικό βίωμα στη ζωή του παιδιού, όπως είναι η απώλεια ενός κατοικίδιου ζώου, ή εκπατρισμός. Οι εκρήξεις θυμού, συχνά είναι η μόνη δυνατή αντίδραση που διαθέτει το παιδί προκειμένου να εκδηλώσει τις αναπτυξιακές του ανάγκες ή βαθύτερες επιθυμίες του προς τον ενήλικα. Στην περίοδο της ανάπτυξής τους, τα παιδιά έχουν ανάγκη από χώρο, χρόνο, και συμπονετική καθοδήγηση στην καθημερινή διεκπεραίωση δραστηριοτήτων αυτόνομα. Η αντίληψη του χρόνου στα παιδιά διαφέρει πολύ από την πιεστική ανάγκη για την οργάνωση χρόνου των ενηλίκων, και αυτή η διάσταση αντίληψης γεννά καθημερινά συγκρούσεις ή πυροδοτεί εκρήξεις θυμού. Ως πραγματικό παράδειγμα, η αναμονή ενός νηπίου να δέσει τα κορδόνια του, μπορεί να φαίνεται εξουθενωτική σπατάλη χρόνου και ενέργειας για έναν βιαστικό γονιό. Οι υπό ανάπτυξη λεπτές κινητικές δεξιότητες, μαζί με την επίσης αναπτυσσόμενη δυνατότητα οπτικό-κινητικού συντονισμού, κάνει το δέσιμο των κορδονιών μία πολύπλοκη εργασία, για την οποία απαιτείται αισθητήριο-κινητική επιδεξιότητα και συντονισμός κινήσεων. Η ελευθερία, ωστόσο, για την ολοκλήρωση καθημερινών, συνηθισμένων δραστηριοτήτων από τα ίδια τα παιδιά, δεν τούς είναι απλώς ευχάριστη : αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ανάπτυξης των δεξιοτήτων τους. Η άρνηση της δυνατότητας για εξάσκηση, τελειοποίηση και κατάκτηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων από τα παιδιά, προκαλεί απογοήτευση, η οποία παίρνει την μορφή έκρηξης, αφού ακόμη δεν έχουν το λεκτικό ρεπερτόριο ώστε να εκφραστούν εναλλακτικά. Ως αποτέλεσμα, αρνούνται κάθε επικοινωνία, καταρρέουν, φωνάζουν και πέφτουν ακίνητα μέσα σ’ ένα εμπορικό κέντρο. «Οι εκρήξεις θυμού είναι ένα φυσιολογικό μέρος της ζωής με παιδιά ηλικίας από ένα (1) έως πέντε (5) ετών. Καλώς εχόντων των πραγμάτων, [οι εκρήξεις θυμού] θα ξεκινήσουν λίγο μετά τον πρώτο χρόνο και θα παύσουν νωρίτερα [από τα πέντε], ωστόσο, κάθε τι στο συγκεκριμένο ηλικιακό φάσμα λογίζεται ως φυσιολογικό» (The Montessori Notebook, δική μου μετάφραση). Από τη στιγμή που οι εκρήξεις θυμού αποτελούν λειτουργία καθολική, συνυφασμένη με την ανάπτυξη, την έκφραση καινοφανών αισθημάτων, ενώ επίσης σηματοδοτούν την πρώιμη συναισθηματική ωρίμανση, η παρερμηνεία τους ως ασέβεια, ανάρμοστη συμπεριφορά ή αχαριστία, είναι άτοπη. Όπως εξηγεί η Benaroya (2017), «το να περιμένει κανείς από μικρά παιδιά να έχουν πλήρη έλεγχο παρορμήσεων, είναι σαν να περιμένει να λύνουν εξισώσεις: μη ρεαλιστικό. Έως περίπου την ηλικία των επτά (7), […] τα παιδιά δεν διαθέτουν το λογικό που θα τους επιτρέπει να σχεδιάζουν, να προβλέπουν, να συμμερίζονται» (δική μου μετάφραση). Οι εκρήξεις θυμού αποτελούν τρόπο ένδειξης της απελπισίας ή του θυμού που το νήπιο βιώνει, όμως αδυνατεί να εκφράσει Μετριάζοντας τον Αντίκτυπο Για την ωφέλιμη διευθέτηση των εκρήξεων θυμού απαιτείται χρόνος. Παρόλ’ αυτά, οι έξυπνες τεχνικές διαχείρισης χρόνου είναι άπειρες. Στην περίπτωση του προβλήματος με το δέσιμο των κορδονιών, ο ενήλικος μπορεί να ξεκινήσει την προετοιμασία για το σχολείο περίπου μία ώρα νωρίτερα από το καθιερωμένο, δίνοντας έτσι χρόνο για την εξάσκηση του παιδιού και καταλαγιάζοντας την έκρηξη θυμού ή περιορίζοντας τις πιθανότητές της. Υπό το πρίσμα της αποτελεσματικής διαχείρισης του χρόνου, η πρόβλεψη και η εύρεση του χρόνου για το δέσιμο των κορδονιών, προσφέρει αβίαστα την ελευθερία για αυτόνομη εξάσκηση της δυνατότητας που έχει ανακύψει στο συγκεκριμένο αναπτυξιακό στάδιο. Ο κανόνας της μίας ώρας νωρίτερα, είναι μία διορατική και ωφέλιμη στρατηγική (η οποία μπορεί να εφαρμόζεται ανάλογα με το κάθε αναπτυξιακό στάδιο και την ποιότητα της κάθε εργασίας). Στη θέαση ενός πανικόβλητου παιδιού, οι εξοργισμένες ή οι βίαιες αντιδράσεις συχνά μοιάζουν αναπόφευκτες, όμως οι απειλές και το ντρόπιασμα δεν είναι στρατηγικές αντιμετώπισης-αλλά μέσα καταστολής. Η επιβολή τιμωρίας, η εξαπόλυση απειλών, η χρήση βίας, είναι ανούσιες, καθώς τα παιδιά αδυνατούν να κατανοήσουν το λόγο της οργισμένης αντίδρασης των γονιών. Εκείνο που διαπιστώνουν από πλευράς τους τα παιδιά, είναι η εισδεχόμενη συμπεριφορά, την οποία όμως το υπό ανάπτυξη μυαλό τους εμποδίζει να αντιπαραβάλλουν με την προγενέστερη, δική τους συμπεριφορά προς τον γονιό. Με αποτέλεσμα, οι οργισμένες αντιδράσεις των γονιών να ερμηνεύονται ως δυσανάλογες ή παράλογες. Προκύπτει λοιπόν μία αισθητή σύγκρουση μεταξύ αισθημάτων και επιθυμιών με το αποτέλεσμα. Οι εκρήξεις θυμού στα νήπια αποτελούν προσπάθεια για σύνδεση και επικοινωνία. Η επιβολή τιμωρίας παρασύρει τον ενήλικα να θεωρεί ότι οι φωνές και οι απειλές είναι αναγκαίο κακό, και, ως εκ τούτου, αναπόφευκτες στην ανατροφή των παιδιών. Πράγματι, κοντόθωρα, οι φωνές μπορεί να κάνουν το παιδί να σωπάσει-όμως αυτή η σιωπή είναι έξωθεν επιβεβλημένη από τον φόβο της τιμωρίας. Τα παιδιά όμως, υπό τον φόβο της τιμωρίας, δεν καθησυχάζονται: εξακολουθούν να είναι σύγχυση. Με τον τρόπο αυτό ξεκινά να εσωτερικεύεται ο φόβος και η ταπείνωση. Όταν ένα παιδί καταπιεστεί, δεν έχει πάρει εξηγήσεις, αδυνατώντας να καταλάβει γιατί τελικά, του έχουν φωνάξει. Μακρόπνοα, τα παιδιά θα υποτροπιάσουν ή θα έχουν χειρότερα ξεσπάσματα θυμού, αφού • Οι ανάγκες τους δεν έχουν καλυφθεί • Αναγκάζονται να καταπνίγουν συναισθήματα (τα παιδιά οφείλουν να μαθαίνουν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, ακόμη και τ’ αρνητικά: πρωτίστως αυτά) • Καταλήγουν να υποτιμούν και ν’ αποκρύπτουν τα αισθήματά τους • Υψώνουν φράγματα: αρνούνται κάθε επικοινωνία, ως αποτελεσματικό μηχανισμό άμυνας • Εσωτερικεύουν την ντροπή. Αντί αυτών, οι ενήλικες καλούνται να ψυχοεκπαιδεύουν τα παιδιά ώστε: • Να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους • Να εντοπίζουν την πηγή της βιωμένης δυσαρέσκειας • Να μπορούν να εκφράζουν τα δυσφορικά συναισθήματα στον ενήλικα ήρεμα και αποτελεσματικά • Να αποδέχονται δυσάρεστες καταστάσεις-να συμβιβάζονται • Να ρυθμίζουν τις αντιδράσεις τους στα ερεθίσματα • Να παρηγορούν τον εαυτό τους Φυσικό είναι να προκύπτει απελπισία όταν συμβαίνει μία έκρηξη θυμού. Μολαταύτα, «ανταποκρινόμενοι με συμπόνοια, παρά με αγανάκτηση ή αγριότητα, μειώνονται σημαντικά οι πιθανότητες αντίστασης ή ανταπόδοσης από το παιδί» (Benaroya, 2017, δική μου μετάφραση). Σε σχέση με την απόγνωση που νιώθει ο ενήλικας, αυτήν αποδίδεται σε παράγοντες ασύνδετους με την ίδια την έκρηξη θυμού. Για παράδειγμα, οι γονείς ενδέχεται ν’ αντιληφθούν την άρνηση του παιδιού τους να περάσει το σαββατοκύριακο με τους παππούδες ως επιπρόσθετο βάρος στην ήδη απαιτητική τους ζωή. Η εξάντληση της υπομονής του γονιού, η οποία χρειάζεται ώστε να διέλθει μαζί με το παιδί την έκρηξη θυμού, μπορεί επίσης ν’ αποδίδεται στη δυσφορία του με τα ίδια του τα συναισθήματα: ενήλικες που παραμελούν του εσωτερικό τους παιδί, είναι επιρρεπείς σε ακατάλληλους χειρισμούς των εκρήξεων. Τέλος, μαθημένες συμπεριφορές που αναπαράγονται αυτόματα, εμποδίζουν την ορθή διαχείριση της συναισθηματικής κρίσης ενός παιδιού. Άλλωστε, η ανάλυση της συμπεριφοράς των ίδιων των γονιών ή των πρώτων φροντιστών μας, πόσω μάλλον η αποδόμηση, η απόρριψη και η υιοθέτηση νέας συμπεριφοράς μοιάζει αφύσικη. Καθημερινός Γονέας και Παιδαγωγικές Θεωρίες Πολλοί είναι οι φροντιστές και οι γονείς οι οποίοι, στο άκουσμα θεωριών παιδαγωγικής θ’ αντιτάξουν ότι οι παιδαγωγικές μέθοδοι δεν είναι παρά φιλολογία-εύκολη κριτική, ελάχιστης πρακτικής αξίας. Σε πολλούς γονείς με πιεσμένο πρόγραμμα και ελάχιστο χρόνο, η παιδαγωγική πειθαρχία, μοιάζει ανεδαφική-πόσω μάλλον όταν η έκρηξη αυτή πραγματοποιείται κάπου έξω, ή μπροστά σε συγγενείς και γνωστούς-εκθέτοντας έτσι τους γονείς σε κριτική και βάζοντάς τους σε θέση απολογούμενου. Στον αντίποδα, η κοινωνία δεν είναι ιδιαίτερα προνοητική προς τις ανάγκες των ανήλικων μελών της: αναμένεται από τα παιδιά να συμπεριφέρονται σαν μικρογραφίες ενηλίκων -ενώ η ευπείθεια και η παθητικότητα επαινούνται ολοφάνερα. Από άποψη χώρου, σχεδιασμού και προδιαγραφών, οι περισσότεροι δημόσιοι χώροι δεν είναι φιλικοί προς τα παιδιά. Έτσι, από τους γονείς που πρέπει να παρευρεθούν σε κάποιο γραφείο, μία υπηρεσία, απαιτείται σιωπηρά: είτε να μην έχουν τα παιδιά μαζί τους, ή, αν τύχει και έχουν, αυτά να είναι ακίνητα και αμίλητα σ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής. Στην καλύτερη περίπτωση, η παραπάνω κοινωνική αξίωση είναι αδύνατη. Τα παιδιά βαριούνται σε μέρη όπου δεν μπορούν να ενεργοποιήσουν την περιέργεια και τη δημιουργικότητά τους. Οι εκρήξεις θυμού είναι συχνό φαινόμενο σε δημόσιους χώρους, γεγονός για το οποίο κανένας γονιός δεν πρέπει να ντρέπεται-πόσω μάλλον να νιώθει ένοχος: • Οι παρευρισκόμενοι που έχουν παιδιά θα καταλάβουν και θα συμμεριστούν τον γονιό • Οι παρευρισκόμενοι που δεν έχουν παιδιά θα καταλάβουν και συμμεριστούν τον γονιό αργότερα. Σε κάθε περίπτωση, αν κατεβείτε στο ύψος του παιδιού και το αφουγκραστείτε, τότε μάλλον η έκρηξή του θ’ αρχίσει να καταλαγιάζει. Κατά κανόνα, όταν νιώθουμε να εισακούονται τα παράπονά μας, και τα συναισθήματά μας να δικαιώνονται, ο θυμός μας μετριάζεται. Όταν μία έκρηξη βγει εκτός ελέγχου, «υπάρχουν ουσιαστικά, δύο (2) επιλογές: • Να επιστρέψετε στο σπίτι-αν σας είναι δύσκολο να σας κοιτούν οι γύρω σας, τότε είναι προτιμότερο να φύγετε, • Να μείνετε και να στηρίξετε το παιδί-κάνοντας ό,τι θα κάνατε και στο σπίτι» (The Montessori Notebook, δική μου μετάφραση). Σε οποιαδήποτε περίπτωση, «οι φωνές […] το μόνο που θα κάνουν είναι να εξαγριώσουν το παιδί, παρατείνοντας τη διάρκεια της έκρηξης […] Χρειάζεται να διατηρήσετε την ηρεμία και την κυριαρχία σας» (Lifetime Montessori School, δική μου μετάφραση). Να θυμάστε ότι, στη διάρκεια ενός ξεσπάσματος ή μίας κατάρρευσης, το παιδί βιώνει μία συναισθηματική δυσκολία, ενδεχομένως ένα πρωτόγνωρο συναίσθημα, κάποια δυσχέρεια-τα οποία αδυνατούν να ειπωθούν λόγω έλλειψης του ολοκληρωμένου μηχανισμού επικοινωνίας. «Μελέτες έχουν [επανειλημμένα] αποδείξει τα οφέλη της ανθρώπινης επαφής: προσπαθήστε να συγκροτήσετε το νήπιο, αγκαλιάζοντάς το. Εξηγήστε του ότι καταλαβαίνετε για ποιον λόγο έχει θυμώσει […]. Ορισμένες φορές, μόνο η ενσάρκωση των αισθημάτων σε λέξεις αρκεί προκειμένου να ηρεμήσουν» (Lifetime Montessori School, δική μου μετάφραση). H άρθρωση των αγχογόνων αιτιών επιτρέπει την εκτόνωση του άγχους και της δυσφορίας. Τα νήπια δεν έχουν κατακτήσει πλήρως τη γλωσσική ικανότητα, γεγονός που επιβαρύνει τη βιωμένη απόγνωση. Για τον λόγο αυτό, «οι προσδοκίες για έλεγχο των παρορμήσεων οφείλουν να συμβαδίζουν με την ηλικία. Στα νήπια και τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, το μεγαλύτερο τμήμα του εγκεφάλου ακόμη αναπτύσσεται» (Benaroya, 2017, δική μου μετάφραση). Αποδεχτείτε. Αφουγκραστείτε. Επικοινωνήστε. «Πολλοί θεωρούν ότι η ανατροφή των παιδιών σημαίνει έλεγχος της συμπεριφορά και εκπαίδευσης των παιδιών ώστε να συμπεριφέρονται όπως οι ενήλικες. Πιστεύω ότι η ανατροφή των παιδιών αφορά τον έλεγχο της συμπεριφοράς και της ενήλικης στάσης του ίδιου του γονιού. Τα παιδιά μαθαίνουν όσα ζουν και ζουν όσα μαθαίνουν» L.R Knost Επαναλάβετε