Marina Abramovic's Relentless, Violent Genius | Brilliant Ideas Ep. 26

1.    H Τομή της Marina Abramovic

“The moment the performance is finished, it’s already future. Performance is all about the  present- the here and now, and nothing else”.

Marina Abramovic

Η Marina Abramovic έχει κατακτήσει εξέχουσα θέση στην ιστορία της performance (Abramovic & Illes, 1998). H καλλιτέχνις από την πρώην Γιουγκοσλαβία έχει δημιουργήσει έργα, αξιοποιώντας ως μέσα: το βίντεο, την παράσταση (performance), τη φωτογραφία, τον ήχο και το κείμενο, το οποίο έως τις αρχές του 1970 είχε ακόμη ουσιαστικό αντίκτυπο (Abramovic, Illes, 1998). Όλα της τα έργα συνέχονται από την παρουσία και την ενέργεια του κοινού, στοιχεία οργανικά για την πραγμάτωση του έργου (Abramovic, Illes, 1998). H πορεία της καλλιτεχνικής της δημιουργίας άρχισε να προδιαγράφεται από την μήτρα της ανατροφής της στο ορθόδοξο σερβικό περιβάλλον της προνομιούχας κοινωνίας του κομμουνισμού (Martin, 1995). Γεννημένη το 1945 στο Βελιγράδι της τότε Γιουγκοσλαβίας από πολύ νωρίς εκδήλωσε  αξιοπρόσεκτο συνειδησιακό της αυτοέλεγχο, σε διανοητικό και σωματικό επίπεδο (Westcott, 2010). Το 1965, ξεκινά τις σπουδές της στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στο Βελιγράδι, όπου την προσείλκυσε η εξπρεσιονιστική απεικόνιση του σώματος και εμπνεύστηκε από τα βολβοειδή γυμνά και τα μελαγχολικά πορτραίτα του Πικάσο (Westcott, 2010). Στη διάρκεια των επόμενων πέντε ετών των σπουδών της, η Abramovic απογοητεύεται από τους περιορισμούς που επιβάλλει η ζωγραφική τέχνη στην έκφραση των συναισθημάτων της. Το 1970 ήταν η χρονιά που πρότεινε την πρώτη της performance, στην οποία σκόπευε να γεμίσει ένα όπλο και να σημαδέψει στο κεφάλι της: λόγω του υψηλού ρίσκου, η επιτροπή του πολιτιστικού κέντρου Doma Omladine στο Βελιγράδι, την απέρριψε. Η Abramovic επανήλθε [οριστικά αυτή τη φορά] στην performance με την σειρά που σημάδεψε την ιστορία της performance art, Rhythms (1973-1974).

 H εστίασή της στο σώμα ως μέσον, η οποία έκτοτε καθοδηγεί την πρακτική της, είχε ήδη σφραγιστεί από το 1970 (Westcott, 2010). Ως η μοναδική καλλιτέχνιδα, ανάμεσα σε μία ομάδα ακόμη έξι καλλιτεχνών με ολοκληρωτική εξειδίκευση στην τέχνη του σώματος (body art της δεκαετίας του 1970), η Abramovic δεν εστιάζει στην ιδεολογία της από-υλικοποίησης, αλλά στην αναγνώριση του ίδιου της του σώματος ως υλικού που μπορεί, μέσα από παραδοσιακές μορφές τελετουργίας, να παραχθεί πνευματική ή αρχετυπική ενέργεια (Dimitrijevic, 2006). Από τα πρώτα της solo έργα, η Abramovic θεώρησε την performance ως ένα εργαστήριο πειραμάτων της συνείδησης -ενδιαφέρθηκε για την ώθηση της ίδιας της συνείδησής της στα όρια (Phelan, 2004). Πράγματι, το 1974 στις παραστάσεις της Rhythm 2 και Rhythm 5, η Abramovic λιποθύμησε: αναδρομικά, αν και τα έργα της μπορεί να θεωρηθούν περισσότερο ανατρεπτικά παρά διαφωτιστικά, η διενέργεια των ακραίων αυτών ενεργειών την οδήγησαν να συνειδητοποιήσει τα όρια δύναμης και ευαλωτότητας, καθώς και την οξύμωρη φύση της solo παράστασης (σ.σ.: στο Rhythm 5, χρειάστηκε να παρέμβει από το κοινό ένας γιατρός που είχε αντιληφθεί ότι η καλλιτέχνις είχε χάσει τις αισθήσεις της αφού τα ρούχα της είχαν πάρει φωτιά και η δημιουργός δεν αποκρινόταν) (Phelan, 2005).

Σύμφωνα με την ορθή παρατήρηση της Bojana, Pejic, σημειώνει ο Dimitrijevic (2006), στην τέχνη της, η Abramovic αντιπαραβάλλει τον διαχωρισμό σώματος-νου, μία διχοτόμηση που έχει σφραγίσει την παραδοσιακή δυτική σκέψη: η καλλιτέχνις επιχειρεί ν’ αδειάζει το μυαλό, είτε φέρνοντας το σώμα με κατάσταση πλήρους ηρεμίας, ή μέσα από την επαναληπτική άσκηση βίαιων κινήσεων ή ενεργειών που αποσκοπούν στην ένωση του νου με το σώμα.

Στην Τέχνη αξίωσε μία δημόσια θέση, καταλύοντας τις διακρίσεις ανάμεσα στη Ζωή και την Τέχνη, επενδύοντας τα έργα της με νέα νοήματα, διασφαλίζοντας το δικαίωμά της να θέσει μία avant-garde πρόκληση στον γιουγκοσλάβικο μοντερνισμό (Martin, 1995).  Περισσότερο από κάθε άλλον σύγχρονό της, η Abramovic έχει αποδώσει στην performance art την αισθητική μορφή μυσταγωγίας (Martin, 1995). Οι συνταρακτικοί αυτοτραυματισμοί της ενώπιον του κοινού, είδει τελετουργίας, απέβλεπαν στην ανάδυση μίας συνειδησιακής κατάστασης που θα δοκίμαζε τα όρια της ανθρώπινης γνώσης και της αντοχής του σώματος και του μυαλού (Martin, 1995).

The Abramovic Method

Μέσα από την Μέθοδο Abramovic, ο διαδρών δεν αποκτά μια πληροφορία. Σκοπός της Abramovic είναι, όπως η ίδια έχει εξηγήσει, η απόκτηση της γνώσης μέσα από την εμπειρία της performance. Οι performances της Abramovic, από το 1970 έως σήμερα συγχέουν ολοένα περισσότερο τα όρια ανάμεσα στον θεατή και τον καλλιτέχνη, καθιστώντας τον θεατή απαραίτητο διαδρών  στην performance, εντός της οποίας [ο διαδρών θεατής] επιδρά άμεσα στο αποτέλεσμα (Westcott, 2010). Για παράδειγμα στο έργο της House, το οποίο, σύμφωνα με  τη Phelan (2004), θεωρείται μία όψιμη άνθιση του περιβαλλοντικού θεάτρου (environmental theater), άνθιση που ερείζεται στην απομόνωση του θορύβου και της εν γένει αναστάτωσης που περιβάλλει τα τεκταινόμενα της φύσης της τέχνης: η Abramovic έμενε επί 12 ημέρες στην γκαλερί Sean Kelly, απέχοντας από το φαγητό, την ομιλία την ανάγνωση και τη συγγραφή. Στο ασκητικό της πείραμα, οι προϋποθέσεις προς το κοινό ήταν σαφείς: απαγόρευση κάθε ομιλίας και ανάπτυξη του «διαλόγου ενέργειας» με την καλλιτέχνιδα (Westcott, 2003). Είναι αναγκαία στην Abramovic η σιωπηρή υποστήριξη του κοινού. Οι [διαδρώντες-σιωπηροί] θεατές μπορούν να πλησιάζουν την καλλιτέχνιδα μόνο μέχρι τη λευκή οριοθέτηση μπροστά στην εξέδρα: η Abramovic αποσκοπεί μέσα από την εικαστική παράσταση House να εξαγνιστεί, απεκδυόμενη των περιττών στοιχείων και αποδίδοντας στις κοινότερες ενέργειες της καθημερινότητας μορφή ιεροτελεστίας (Westcott, 2003). Το μινιμαλιστικό περιβάλλον του έργου συνδράμει προς τον ίδιο σκοπό: άσπροι τοίχοι, ξύλινη επίπλωση σε θερμές αποχρώσεις και ματ υδραυλικά από ανοξείδωτο ατσάλι (Westcott, 2003).

https://www.academia.edu/84566387/ABRAMOVIC_INTERACTIVE_NARRATION

Στη δεκαετία του 1970, παρόμοιες παραστάσεις είχαν πραγματοποιηθεί και από άλλους καλλιτέχνες της performance,  μεταξύ των οποίων ήταν οι Chris Burden, Linda Montano, Gerard Richter, Gilbert & George…Στην παράσταση της Abramovic, το κοινό καλούνταν να συμμετέχει στη διεργασία που η ίδια ονομάζει «διάλογο ενεργειών» και πρόκειται για την ανταλλαγή βλεμμάτων ανάμεσα στον καλλιτέχνη και τον θεατή (συνήθως ένα βλέμμα τη φορά) (Phelon, 2004).

 

Τα 72 αντικείμενα στην είσοδο της γκαλερί στο έργο Rhythm 0 της Marina Abramovic

H ίδια η Μέθοδος Abramovic διαρθρώνεται από τις πολλές performances της σε συνδυασμό με  την έρευνά  της σε τελετουργίες αρχαίων πολιτισμών, από τις χώρες που έχει επισκεφθεί και εργαστεί.  Μπορεί να ειπωθεί ότι και η ίδια η Μέθοδος Abramovic  αλληλοδρά  με την ιστορικότητα και την ανθρωπότητα, ανοίγοντάς τους έναν διάλογο με το σήμερα με κανάλι τον διαδρών στο περικείμενο του κοινωνικού, πολιτικού, κοινωνικού τώρα. Η άυλη τέχνη της Abramovic έχει προσωπικές και κοινωνικές διαστάσεις. H δυνατότητα του διαδρώντα θεατή  να συμμετάσχει στο έργο και να το ξαναδημιουργήσει, γεννιέται από τη δεξιότητα της Abramovic να ανάγει το προσωπικό βίωμα σε οικουμενικό. Η διάρκεια και η επίδραση του χρόνου στο σώμα και το μυαλό αποτελούν κεντρικά στοιχεία στα έργα της Abramovic. Μέσα από την καταπόνηση, ο διαδρών θεατής καταλήγει μοιραία στο αυθεντικό, αφού είναι αδύνατη κάθε οίηση και η διατήρηση κάθε προσχήματος. Παράλληλα και η δοκιμασία των σωματικών ορίων αποτελεί γνωστή και θεμελιώδη πρόκληση στα έργα της Abramovic. «Ο καλλιτέχνης», εξηγεί η Abramovic, «οφείλει να αναζητήσει βαθιά στον ίδιο τον εαυτό του ώστε ν’ αποφασίσει τι θα πει στους άλλους. Ξεκινάει από το προσωπικό, όμως το αποτέλεσμα πρέπει να είναι οικουμενικό. Οφείλει να μεταδίδει την εμπειρία στο κοινό με τρόπο που ο καθένας να μπορεί να δει τον ίδιο τον εαυτό του μέσα από την performance. Ποιον ενδιαφέρει ένα προσωπικό δράμα; Αν όμως μεταμορφώσεις ένα προσωπικό δράμα σε οικουμενικό μήνυμα, τότε όλοι θέλουν να συμμετέχουν σ’ αυτό» (Εποχή των Εικόνων-Marina Abramovic-As One, 2017).

 

 

Απόσπασμα από την εργασία μου "Η Διαδραστικότητα στην Performance Art της Marina Abramovic", Σημειωτική Εξέταση του Έργου Traces (Λονδίνο, 2021)