The Celebration of Nativity in Greece Through Time

 

 🎄🎄🎄🎄🎄🎄🎄

Festivals have been a part of human life since antiquity. Traces of our past Christmas customs and celebrations are found everywhere, from decorations, habits, to culinary creations. The past is diffuse in the Christmas celebrations of today, and it is more than exciting to relive the customs established by our ancestors. Folk spirit is present in many more events and habits of the Nativity than we imagine. The reason why folklore persists through time and space, is because the things people traditionally make with their words, hands, and actions, continue to give pleasure, and satisfy artistic impulses common to the species. Folklore persists also because it continues to meet basic human needs. In the calendar, the period stretching from Christmas Eve to the Epiphany, is the “Twelve Days of Christmas” and it includes most of the Christmas customs. While some Christmas customs came to us from other places, for example Mexico, where from comes the turkey, and others from Europe, such as the Christmas tree, or the American Santa Claus, most customs celebrated in Greece are native.

Pourpouris, Thrace:  Pourpouris is a performative custom, with its main characters, the goatish Pourpouris and his beloved wife, Kortopoula. This is part of the Ragoutsaria rituals, the masquerades moving about and singing the festive, traditional “kollianta”, the Christimas carols. Pourpouris has a rich history, tracing back to the Asia Minor refugees. It is mainly honoured in Isaakio, the lowlander village of Thrace. Pourpouris arrived with the 1922 Sakpasiotes refugees, from the seven villages opposite Eastern Thrace, during their relocation there. Pourpouris is the name of the goblin-looking, horn-carrying creature, who is vested in sheepskin and goes around the village homes, singing the kalanta. His sheepskin is elaborately embroidered with traditional patterns, protecting him from the notoriously bitter winter of Thrace. Traditional, instrumental music of Thrace, with the indispensable bagpipe melody (gkaida), accompanies the adventurous performance. Pourpouris wears large, loud bells, and his fearsome disguise is meant to scare the evil spirits away from the village, forcing them to disappearance during this holy celebration. Kortopoula is his wife and, in the custom, the balancing element of the male. This is despite the fact that, Kortopoula is actually a man in disguise. She stands for the fertility of the land and, in consequence, the anticipated springtime and the blossoming of the nature. Pourpouris will furiously chase away any man who attempts to approach Kortopoula. Pourpouris is usually revived on the second, sometimes the third day of Christmas, as it was established by the original residents of Isaakio vilage. 

 

The Camel, Macedonia: It is another performative custom, originating from Eastern Romilia and it is relived either on the Christmas, or the New Year’s Eve. It is celebrated in Giannitsa, Galatista of Chalkidiki and Thermi, the eastern district of Thessaloniki. The young people of the village gather and construct a wooden frame, which they vest using relics and pieces of leather. Once the camel frame is ready, two young men carry it and “give” their legs to the camel. The camel is driven by the camel jockey, accompanied by the traditional sounds of the baidouska dance. The camel goes around the village and people offer as a gift, sausages, and money. The camel then, in expression of gratitude, kneels to the ground. During the procession, the camel would go astray, making the people chase after her and beat her; this is an allusion to the hardships and the adversities anyone is doomed to withstand in the course of a lifetime. The bibliography on the exact origins of the custom might be fragmentary, but the similarity to the Trojan horse is inevitable.

 

The Decorated Christmas Ships, Aegean Sea, Chios Island: Greece has always been a marine force, proud of its ancient naval history. Hence, the reference to the sea and its people is part of the Christmas custom of the ships, honoured in Chios. They are called the ships of Saint Nicholas. The custom is performed on New Year’s Eve, taking place at the central square, where children and young people from every neighbourhood gather, bringing their ships. Grouped in teams, they have the mission to construct a ship that is strikingly similar to a real one, be it a cargo or a warship.  Apart from the replicas, the children also create the appraisals (painemata), that is, poems recited as carols, expressing wishes for the families of the marine professionals, and, occasionally, contemporary satire, parodying political events. The competing craftspeople need roughly three months to complete the construction of the Christmas ships. There is a prize for the best ship, and the decorated vessels sails around, accompanied by festive melodies. Regarding the origins of the custom, one theory suggests that it traces back to the Anthesteria, during which, God Dionysus entered Athens and other Ionian cities.

Since the Balkan Wars (1912-13), the custom has been crystallized to its present state. New, sturdier materials started being used, and the constructions were obtaining more characteristics of the real ship, like their funnels. The arrival of 1922 Asia Minor refugees renewed and enriched the symbolic value of the performance.

 

 

Feeding the water spring, Thessaly: In the villages of Thessaly, at midnight of the Christmas Eve, people enliven the custom called “the feeding of the water spring”. Young village girls spread butter and honey on the water springs of the village, wishing for abundance and prosperity, like the running water, and for a sweet new year, like the honey. Then, they take the so-called “silent” water home. The transition and the return to the source is silent, thence the water they carry is called “silent”, and they use it to spray their homes to bring health, fortune, and good luck.

To establish healthy and abundant crops, the young ladies go back to the source to lay butter, cheese, or roasted wheat grains. Alternatively, they bring an olive branch, or legume, all of them as an offer for rich crop. They perform a race on their way to the spring, and the first to arrive there is considered the lucky one for the anticipated year.

Feasts and festivals are viewed as “acts which reproduce the great systems of beliefs and mythologies”, and they are “understood as celebrations of social and religious rites and consolidating basic social groups”. Their celebration reinforces established society and social convention.

Surprisingly, most of the traditional Christmas customs are celebrated and preserved through time. They are vastly different, adding to the endless interest and richness of this country. The co-existence of the modern and the traditional, combine to an unparalleled festive scenery, making everyone look forward to this family holiday. Christmas and the New Year’s Eve have always been highly celebrated as they represent the arrival of the new, the pure and the divine, and herald the onset of a better and brighter future.

References

• Archailogia.gr. (2016). H «Μπάμπω» και ο «Πουρπούρης». Θράκη: Δώδεκα Μέρες Γιορτής. Η «Μπάμπω» και ο «Πουρπούρης» (archaiologia.gr).
• Cudny, W. (2014). The Phenomenon of Festivals: Their Origins, Evolution, and Classifications. Anthropos, 2014, Bd 109, H2 (2014), p.p. 640-656, Nomos Verlagsgesellsschaft mbH, https://www.jstor/stable/43861801.
• Iefimerida.gr. (2018). Το Τάισμα της Βρύσης και Άλλα Χριστουγεννιάτικα Έθιμα και Μεζέδες της Στερεάς Ελλάδας. Το «τάισμα της βρύσης» και άλλα χριστουγεννιάτικα έθιμα και μεζέδες της Στερεάς Ελλάδας - iefimerida.gr.
• Μηχανή του Χρόνου. (2018). Τα ‘Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια’ της Χίου. Το έθιμο με το οποίο τιμούν τους ναυτικούς, παραμονή Πρωτοχρονιάς. Δείτε την απαιτητική προετοιμασία και το μεράκι των κατοίκων. Τα «Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια» της Χίου. Το έθιμο με το οποίο τιμούν τους ναυτικούς παραμονή Πρωτοχρονιάς. Δείτε την απαιτητική προετοιμασία και το μεράκι των κατοίκων (βίντεο) - ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ (mixanitouxronou.gr).
• Σαραντάκης, Β. (2008). Το Έθιμο της Καμήλας. www.patridamou.gr/?p=279.
• Τόποι και Τρόποι. (2015). Τα Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια της Χίου. Έθιμο της Πρωτοχρονιάς. Τα Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια της Χίου - Έθιμο Πρωτοχρονιάς | Τόποι και Τρόποι (topoikaitropoi.gr).
• Wilson, W. A. (2006). Documenting Folklore. In J. T. Rudy & D. Call (Eds.), Marrow of Human Experience, The: Essays on Folklore by William A. Wilson (pp. 81–104). University Press of Colorado. https://doi.org/10.2307/j.ctt4cgkmk.10.
• Siskos, M. (2022). Pourpouris. The Folklore Thracian Christmas Custom. The Greek Hearld. Poupouris: The Folklore Thracian Christmas Custom - Greek Herald.

Έθιμα των Χριστουγέννων στην Ελλάδα

Μία Διαδρομή στο Χρόνο

Από την αρχαιότητα, οι κοινοί εορτασμοί και τα πανηγυρικά έθιμα είναι κομμάτι της ζωής του ανθρώπου. Ίχνη από τα χριστουγεννιάτικα έθιμα και τις γιορτές των προγόνων μας, είναι ακόμη παρόντα στους στολισμούς, τις συνήθειες, τη γαστρονομία. Το παραδοσιακό πνεύμα υπάρχει σε πολλά Χριστουγεννιάτικα έθιμα, πολύ περισσότερα από όσα φανταζόμαστε. Η λαϊκή παράδοση επιβιώνει επειδή οι παραδοσιακές, καλλιτεχνικές δημιουργίες των ανθρώπων εξακολουθούν να ευχαριστούν τους ανθρώπους και να ικανοποιούν την ανάγκη της καλλιτεχνικής έκφρασης. Η  λαϊκή παράδοση παραμένει ζωντανή επειδή καλύπτει σημαντικές ανάγκες των κοινωνιών και των ανθρώπων τους. Στο ημερολόγιο, η περίοδος που ξεκινά από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνια, ονομάζεται Δωδεκαήμερο, και στη διάρκειά του τιμώνται οι περισσότερες γιορτές και ξαναζωντανεύουν τα περισσότερα έθιμα. Αν και σήμερα γιορτάζουμε και έθιμα που έρχονται από άλλα μέρη, όπως το μαγείρεμα της γαλοπούλας, από το Μεξικό ή  το στόλισμα του δέντρου, από την Ευρώπη, και τον αμερικάνικο Άγιο Βασίλη, τα περισσότερα χριστουγεννιάτικα έθιμα που γιορτάζονται στην Ελλάδα, είναι ελληνικά.

 Ο Πουρπούρης, Θράκη: Ο Πουρπούρης είναι ένα εντυπωσιακό έθιμο των Χριστουγέννων που αναβιώνει κάθε χρόνο στο Ισαάκιο της Θράκης. Είναι μέρος από τα Ραγκουτσάρια, τις τριήμερες, καρναβαλικού ύφους γιορτινές, συλλογικές εκδηλώσεις, όπου μεταμφιεσμένοι οι συμμετέχοντες τραγουδούν τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα. Ο Πουρπούρης, μία μορφή που μοιάζει με καλλικάτζαρο, είναι ο πρωταγωνιστής του εθίμου, μαζί με την αγαπημένη του γυναίκα, την Κορτοπούλα. Η προέλευση του εθίμου αποδίδεται από στους πρώτους μικρασιάτες, Σακπασιώτες  πρόσφυγες που έφτασαν στο Ισαάκιο το 1922. Ο κερασφόρος Πουρπούρης, φοράει προβιά, τσουράπια, όλα κεντημένα με τα χαρακτηριστικά μοτίβα της Θράκης. Η φορεσιά του είναι πολύ βαριά για προστασία από το δριμύ ψύχος της Θράκης. Το τελετουργικό συμπληρώνει η μουσική συνοδεία της Θρακιώτικης γκάιντας και τα κουδούνια που κουβαλάει ο Πουρπούρης, με σκοπό να ξορκίσουν τα κακά πνεύματα. Οι δυνατοί ήχοι των κουδουνιών, σε συνδυασμό με την επιβλητική παρουσία του Πουρπούρη, έχουν σκοπό να τρομάξουν τα μοχθηρά πνεύματα και να τα διώξουν από το χωριό σε αυτή την άγια γιορτή. Το αρσενικό στοιχείο του εθίμου ισορροπεί η Κορτοπούλα, η γυναίκα του Πουρπούρη που, στην πραγματικότητα, είναι άντρας μεταμφιεσμένος. Η Κορτοπούλα συμβολίζει τη γονιμότητα της γης και την καρποφορία της, την επερχόμενη άνοιξη. Ο Πουρπούρης κυνηγάει κάθε άντρα που τολμάει να πλησιάσει την Κορτοπούλα και το παιχνίδι εξελίσσεται σε μία μεγάλη κωμωδία. Το έθιμο αναβιώνει τη δεύτερη, ενίοτε την τρίτη ημέρα των Χριστουγέννων, όπως καθιερώθηκε από τους πρώτους κάτοικους του Ισαάκιου.

Το Έθιμο της Καμήλας, Μακεδονία: Ένα ακόμη έθιμο με θεατρικό χαρακτήρα, και προέλευση από την Ανατολική Ρωμυλία, το οποίο αναβιώνει την παραμονή, είτε των Χριστουγέννων, είτε της Πρωτοχρονιάς. Γιορτάζεται στα Γιαννιτσά, στη Γαλάτιστα της Χαλκιδικής, και στη Θέρμη. Οι νέοι της κοινότητας συγκεντρώνονται και φτιάχνουν τον σκελετό της καμήλας από ξύλα,  τον οποίο ύστερα ντύνουν με κουρέλια και κομμάτια δέρματος. Την καμήλα κουβαλούν δύο άντρες, οι οποίοι παριστάνουν τα πόδια της καμήλας. Ο  καμηλιέρης, γυρίζει στο χωριό με τους ήχους της παραδοσιακής  μπαϊντούσκας, και οι κάτοικοι της προσφέρουν ως δώρο, λουκάνικα και χρήματα. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, η καμήλα σκύβει στο έδαφος ενώ, κατά τη διάρκεια της πορείας της, χάνει το δρόμο, κάνοντας τους άλλους να την κυνηγούν και να τη χτυπούν, συμβολίζοντας έτσι, τις κακουχίες και τις δυσκολίες που κάθε άνθρωπος έχει ν’ αντιμετωπίσει στη διάρκεια της ζωής του. Οι βιβλιογραφικές αναφορές για την ακριβή προέλευση του εθίμου είναι αποσπασματικές, ωστόσο η ομοιότητα με τον Δούρειο Ίππο είναι αναπόφευκτη.

 Το Έθιμο με τα Καραβάκια, Αιγαίο, Χίος: Η Ελλάδα είναι μία παραδοσιακά ναυτική χώρα και από την αρχαιότητα, περήφανη για τον ναυτικό στόλο της. Είναι μοιραία η σύνδεση των παραδοσιακών εθίμων με τη θάλασσα, όπως το έθιμο με τα στολισμένα καραβάκια στη Χίο, τα οποία ονομάζονται τα καράβια του Άη Νικόλα. Το έθιμο διαδραματίζεται στην κεντρική πλατεία, όπου φτάνουν οι νέοι με τα καράβια τους, τα οποία έχουν χτίσει οι ίδιοι. Οργανωμένοι σε ομάδες, κατασκευάζουν μοντέλα-πλοία, τα οποία μοιάζουν καταπληκτικά με τα κανονικά, εμπορικά ή πολεμικά. Εκτός από τα μοντέλα, οι συμμετέχοντες ετοιμάζουν και τα λεγόμενα παινέματα, ποιήματα που τραγουδούν όπως τα κάλαντα, εκφράζοντας ευχές για τους ναυτικούς και τις οικογένειές τους, αλλά και σατιρίζοντας ενίοτε, την πολιτική επικαιρότητα. Οι επιδέξιοι τεχνίτες προετοιμάζουν το πλοιάριό τους περίπου τρεις μήνες πριν τις γιορτές. Το βράδυ των Χριστουγέννων ή της Πρωτοχρονιάς, το καλύτερο πλοίο βραβεύεται και, στη συνέχεια, όλα τα πλοία πλέουν στη θάλασσα, με τη συνοδεία των χριστουγεννιάτικων μελωδιών. Όσο για την προέλευση του εθίμου, μία από τις θεωρίες εικάζει ότι προέρχεται από τα Ανθεστήρια, όπου ο θεός Διόνυσος μπήκε στην Αθήνα, και άλλες Ιωνικές πόλεις πάνω σε πλοίο με τροχούς.

Το έθιμο παγιώθηκε στη σημερινή του μορφή από τους βαλκανικούς πολέμους (1912-2), έως σήμερα. Μέσα στο χρόνο, τα πλοία εξελίχθηκαν, με τη χρήση πιο ανθεκτικών υλικών και χαρακτηριστικών που τα έφερναν ακόμη πιο κοντά στα πραγματικά πλοία. Η άφιξη των προσφύγων από την Μικρά Ασία το 1922, ανανέωσε και εμπλούτισε τη συμβολική αξία του εθίμου.

Το Τάισμα της Βρύσης, Θεσσαλία: Σε κάποια χωριά της Θεσσαλίας, την παραμονή των Χριστουγέννων αναβιώνει το «τάισμα της βρύσης». Σ’ αυτό το έθιμο, οι νέες του χωριού αλείφουν τη βρύση της κεντρικής πλατείας με βούτυρο και μέλι, για αφθονία, όπως το τρεχούμενο νερό, και ευτυχία, γλυκιά όπως το μέλι, τη νέα χρονιά. Ύστερα, παίρνουν το «αμίλητο νερό» στο σπίτι, με το οποίο το ραντίζουν για να φέρει υγεία, ευημερία και καλοτυχία.

Για να ευχηθούν για καλή σοδειά, οι κοπέλες πηγαίνουν στη βρύση και αποθέτουν βούτυρο, τυρί, ή καβουρδισμένο σιτάρι. Εναλλακτικά, προσφέρουν ένα κλαδί ελιάς ή όσπρια, όλα ως προσφορά για μία καλή σοδειά. Οι κοπέλες φτάνουν ως τη βρύση παραβγαίνοντας στο τρέξιμο και, εκείνη που θα φτάσει πρώτη, θεωρείται η τυχερή του χρόνου που έρχεται.

Οι γιορτές και τα έθιμα είναι συνήθειες που «διατηρούν τις μυθολογίες και τα σημαντικά συστήματα πεποιθήσεων», ενώ «είναι γιορτές κοινωνικού και θρησκευτικού χαρακτήρα που ενισχύουν τη συνοχή των κοινωνιών». Η τίμησή τους δυναμώνει τις κοινωνίες.

Τα περισσότερα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα έθιμα έχουν επιβιώσει μέσα στο χρόνο και εξακολουθούν να γιορτάζονται. Τα έθιμα των Χριστουγέννων είναι πολύ διαφορετικά, προσθέτοντας στο ενδιαφέρον και στον πλούτο της παράδοσης. Η συνύπαρξη του σύγχρονου με το παραδοσιακό, συνθέτει το μοναδικό εορταστικό σκηνικό, το οποίο όλοι ανυπομονούν να ζήσουν. Τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά γιορτάζονται πάντα μαζί με την ελπίδα, ενώ αναγγέλλουν ένα καλύτερο, πιο φωτεινό αύριο.

Τα άρθρα δημοσιεύονται αποκλειστικά για την The Greek Herald

The celebration of Nativity in Greece through time – The Greek Herald

 

Copyright

© Marina Siskos

© The Greek Herald

Με την επιφύλαξη ορισμένων δικαιωμάτων (some rights reserved)