10 Αρχές της Μοντεσσοριανής Αγωγής για Γονείς

Της Carine Robin Αρχική δημοσίευση: Ιανουάριος 2021 Σύνδεσμος για το πρωτότυπο άρθρο: https://themontessorifamily.com/10-montessori-principles-for-parents/. Μετάφραση-προσαρμογή, Επιμέλεια άρθρου: Μαρίνα Σίσκου

Maria Montessori 1870-1952 Photo: https://www.elle.com/it/magazine/storie-di-donne/a28257689/maria-montessori-metodo/. H παιδαγωγική Μοντεσσόρι, αν και γνωστή ως εκπαιδευτική μέθοδος, ακριβέστερα συνιστά αγωγή. Μία νοοτροπία που εκφράζεται σε κάθε έκφανση της ζωής του βρέφους, νηπίου ή παιδιού. Ως αγωγή, δεν διακόπτεται στο περιβάλλον του σπιτιού. Αρχικά, η Μοντεσσοριανή ήταν μία «εκπαιδευτική μέθοδος». Παρότι η Μαρία Μοντεσσόρι δεν ήθελε ν’ αναφέρεται στις παρατηρήσεις της ως μεθόδους καθ’ εαυτές. Όπως τόνιζε, εκείνη απλώς φανέρωσε τους φυσικούς νόμους της ανάπτυξης, προσφέροντας στα παιδιά τα απαραίτητα μέσα για την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους, λόγος για τον οποίο τα παιδιά στο σχολείο της Δρ. Μοντεσσόρι μάθαιναν με μεγάλη προθυμία μέσα στο προετοιμασμένο περιβάλλον. Από πολύ νωρίς, η Μαρία Μοντεσσόρι μεριμνούσε ώστε να συζητάει με τους γονείς, να τους καθοδηγεί στον πρωτεύοντα ρόλο του φροντιστή. Σε κάθε της διάλεξη προς τους δασκάλους, προγραμμάτιζε να παραδίδει και μία διάλεξη για τους γονείς. Αν και ορισμένες εκδοχές της τάξης Μοντεσσόρι δεν είναι αναγκαίες στο περιβάλλον του σπιτιού, η μέθοδος αφορά κυρίως δραστηριότητες του παιδιού στο σπίτι και την εφαρμογή τους από τους γονείς. Αρχή 1η: Η Παρατήρηση του Παιδιού Η Μοντεσσόρι παρατηρούσε τα παιδιά και μελετούσε το φυσικό τους περιβάλλον. Ανακάλυψε τις ευαίσθητες περιόδους της μάθησης και δημιούργησε ένα σύστημα εκπαίδευσης βασισμένο στις παρατηρήσεις αυτές. Στο σπίτι, παρατηρείτε παιδί ώστε ν’ ανακαλύψετε τι τού κεντρίζει το ενδιαφέρον: ποιες δεξιότητες ενεργοποιεί: Με τι είδους παιχνίδια του αρέσει να παίζει; Παρατηρήστε από το δικό του επίπεδο: μπορεί να δει έξω από το παράθυρο; Μήπως το περβάζι τού εμποδίζει τη θέα; Αυτός μπορεί να είναι ο λόγος που σκαρφαλώνει παντού, αφού όσα βρίσκονται στο οπτικό του πεδίο δεν του κεντρίζουν την προσοχή. Αρχή 2η: Γνωριμία με τα Φυσικά Στάδια Ανάπτυξης και Διαμόρφωση του Περιβάλλοντος Σύμφωνα με τις Ανάγκες Εντρυφήστε στον τρόπο ανάπτυξης του παιδιού. Κάθε παιδί, ανεξάρτητα από το πού ή πότε γεννιέται, αναπτύσσεται- ακολουθώντας τον προσωπικό του ρυθμό- με ίδιο τρόπο. Εξοικειωμένοι με τις ευαίσθητες περιόδους και τον τρόπο ανάπτυξης της γλωσσικής ικανότητας, της αδρής και της λεπτής κινητικής δεξιότητας, θα μπορείτε ν’ αναγνωρίζετε το κάθε αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Αφιερώστε χρόνο στην προετοιμασία του σπιτιού για το παιδί. Συχνά, τα σπίτια είναι διαμορφωμένα σύμφωνα με τις ανάγκες των ενηλίκων, καταλείποντας στα παιδιά μία μικρή γωνία ή μόνο ένα δωμάτιο. Διαμορφώστε ένα ασφαλές σπίτι και διαθέστε το προς εξερεύνηση στο παιδί. Τα βρέφη και τα παιδιά πρέπει να εξερευνούν. Έχουν ανάγκη από ελευθερία επιλογής των δραστηριοτήτων τους. Χρειάζονται σεβασμό, χρόνο αφιερωμένο στην μάθηση και επαρκή ερεθίσματα. Οι ανάγκες δεν ταυτίζονται με τις επιθυμίες. Σήμερα εύκολα συγχέονται οι δύο έννοιες. Να εξερευνάτε και να είστε επιφυλακτικοί μπροστά στην πληθώρα των αντικειμένων που αποκαλούνται «Μοντεσσόρι». Τα παιδιά πάντα προσελκύονται απ’ τις διαφημίσεις. Μπορεί να έχετε ακουστά τις θεμελιώδεις μοντεσσοριανές προτροπές «ακολούθησε το παιδί» και «ακολούθησε τα ενδιαφέροντα του παιδιού». Γνωρίστε τα ενδιαφέροντα του παιδιού. Ακολουθεί τη φυσική του ροπή; Ή παρακολουθεί κάποιο πρόγραμμα στην τηλεόραση απλά επειδή σ’ αυτό εκτίθεται; Αρχή 3η: Ενθάρρυνση για Ανεξαρτησία

4η Αρχή: Το Δομημένο Περιβάλλον Μία αρχή απόλυτα εναρμονισμένη με την προηγούμενη. Το παιδί να γνωρίζει τη θέση στην οποία ανήκει το κάθε τι και πού μπορεί να βρίσκει ό,τι θέλει. Τα παιδιά ευημερούν σε τακτικό περιβάλλον. H Μαρία Μοντεσσόρι παρατήρησε ότι στα έξι (6) πρώτα χρόνια της ζωής του, το παιδί μαθαίνει ακολουθώντας έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Από τη γέννησή του έως την ηλικία των έξι (6), ο παιδικό εγκέφαλος λειτουργεί πολύ διαφορετικά από εκείνον του ενήλικα. Στην ηλικία αυτή, το μυαλό είναι σαν σφουγγάρι που απορροφάει τεράστιο όγκο πληροφοριών από το περιβάλλον: αφομοιώνει τα πάντα γύρω του, αβίαστα, διαρκώς και αδιακρίτως. Αυτό αποτύπωσε η Μαρία Μοντεσσόρι ως το τον «Αφομοιωτικό Νου». Περιγράφει την έννοια αυτή ως εξής: «το παιδί έχει μία διαφορετική σχέση με το περιβάλλον σε σχέση με τη δική μας…. απορροφά το περιβάλλον. Όσα βλέπει, όχι απλώς τα θυμάται, αλλά απαρτίζουν κομμάτι της ψυχής του. Ενσωματώνεται στο περιβάλλον που παρατηρεί με τα μάτια του και αφουγκράζεται με τ’ αυτιά του». Η ανάπτυξη κατά τα έξι (6) πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού σας είναι σπουδαία. Μέχρι την ηλικία των πέντε (5) ετών έχει αναπτυχθεί το 85% της βασικής εγκεφαλικής δομής. Στα χρόνια αυτά το παιδί έχει διαπλάσει το πυρηνικό του υπόβαθρο για το υπόλοιπο της ζωής του. Η ανάπτυξη 0-6 χωρίζεται σε δύο μικρότερα στάδια: από τη γέννηση μέχρι τα τρία (3), το παιδί εξερευνά χωρίς προκαθορισμένο σκοπό, απαντώντας στις ευκαιρίες του περιβάλλοντος. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντική η προσεκτική προετοιμασία του σπιτιού: όσα δει, αγγίζει, μυρίσει, δοκιμάσει και όσα ακούσει, θ’ αφομοιωθούν από την ψυχή του και θα γίνουν θεμέλιο της προσωπικότητάς του. Έπειτα, από τα τρία (3) έως τα έξι (6), το παιδί αναπτύσσει τη βούλησή του, τον «συνειδητό νου». Τότε τακτοποιεί και κατηγοριοποιεί όσα έχει αφομοιώσει κατά τα τρία προηγούμενα χρόνια. Χρειάζεται το εξωτερικό του περιβάλλον να είναι τακτικό, ώστε να εκλογικεύσει το εσωτερικό χάος του μυαλού που αναπτύσσεται. Ένα τακτικό σπίτι δεν χρειάζεται ν’ αστράφτει. Αρκεί το κάθε τι να είναι στη θέση του και να τηρείται ένα πρόγραμμα και συνήθειες καθαριότητας για να μπορέσει να οργανώσει λογικά τον δικό του κόσμο. 5η Αρχή: Ο Κόσμος να Βασίζεται στην Πραγματικότητα Η φαντασία συνδέεται με την παιδική ηλικία: παραμύθια, ο Άη-Βασίλης, τηλεοπτικοί χαρακτήρες, μάγοι. Από τη γέννησή μέχρι τα έξι (6) του, το παιδί είναι ένας υπό διαμόρφωση άνθρωπος. Μαθαίνει για τον κόσμο που το περιβάλλει, θέλει να ανακαλύψει την πραγματικότητα του κόσμου στον οποίο ζει. Το μυαλό του αφομοιώνει, ενώ ακόμη δεν έχει αποκτήσει την αφηρημένη σκέψη που επιτρέπει τη φαντασία. Η φαντασία και πολλά μοντέρνα παιχνίδια, όπως ένα αρκουδάκι που μιλάει, βασίζεται στην αφηρημένη σκέψη. Για τον λόγο αυτό, η Μοντεσσόρι δεν συνιστούσε τα παιχνίδια της φαντασίας από τόσο νωρίς. Ως φαντασία εννοούνται ζώα με ανθρώπινες ιδιότητες, όπως αναπαρίστανται σε ταινίες και βιβλία, τα παραμύθια, τους μύθους και τους θρύλους Προτού γνωρίσει τον κόσμο της φαντασίας, ένα παιδί πρέπει να έχει πατήσει τα πόδια του σταθερά στην πραγματικότητα. Άλλωστε, η φαντασία αυτή δεν είναι παρά η φαντασία των ενηλίκων που επιβάλλεται στα παιδιά: δικές μας ιστορίες, δικοί μας μύθοι, δικά μας μυθιστορήματα. Χωρίς την παρέμβασή μας, τα παιδιά από μόνα τους θα αναπαρίσταναν τα δικά τους ζωντανά βιώματα: ότι μαγειρεύουν, ότι πηγαίνουν στην αγορά, ότι φροντίζουν ένα μωρό, με ενδιαφέρον πολύ πιο γνήσιο απ’ ότι για ένα παραμύθι. Είναι πολύ δύσκολο ν΄ αποφύγει κανείς τη φαντασία τον 21ο αιώνα. Ο κόσμος μας είναι κατάμεστος από φανταστικές ιστορίες: στον δρόμο, τις διαφημίσεις , στην τηλεόραση, στα παιδιά βιβλία, στην κουλτούρα των μέσων ενημέρωσης. Μπορεί κατά τη βρεφική ηλικία να μην το παρατηρήσει ο γονιός, αλλά γύρω στα τρία του το παιδί αρχίζει ν’ απευθύνει ερωτήσεις όπως «γιατί μιλάει το αρκουδάκι» ή «πού ζουν οι μάγισσες». Ερωτήσεις που κάνουν την ειλικρίνεια πολύ δύσκολη. Κάποιες φορές εγκλωβιζόμαστε στον κόσμο της φαντασίας και πασχίζουμε για να διατηρήσουμε μία φαντασία την οποία τα παιδιά δεν ακόμη καν δεν μπορούν να συλλάβουν. Φειδώ στη φαντασία δεν σημαίνει έλλειψη φαντασίας. Η Μαρία Μοντεσσόρι μάλιστα ενθάρρυνε τη φαντασία που στηρίζεται στον πραγματικό κόσμο, καθώς το παιδί μέχρι να ωριμάσει (εγκεφαλικά, σωματικά και συναισθηματικά), καθετί που μαθαίνει, το ενσωματώνει στη δική του πραγματικότητα. Μία παραδοχή που δεν ειπώθηκε μόνο από την Μοντεσσόρι. Σύμφωνα με έρευνα του 2009, παιδιά ηλικίας δεκαπέντε (15) μηνών μπορούν να εφαρμόσουν κάτι που έχουν μάθει από εικονογράφηση στην πραγματική ζωή καθώς και να μεταφέρουν την πληροφορία προς την άλλη κατεύθυνση (DeLoach & Ganea, 2009). Μία άλλη έρευνα, του 2015, αποδεικνύει ότι τα παιδιά προτιμούν τις ρεαλιστικές ιστορίες. Ενώ μία πιο πρόσφατη έρευνα του 2017, έχει αποδείξει ότι οι ιστορίες με ηθικό περιεχόμενο στις οποίες πρωταγωνιστούν ανθρώπινοι χαρακτήρες έχουν σπουδαιότερο αντίκτυπο από αντίστοιχες όπου οι χαρακτήρες έχουν μορφή ζώων. Το παιδί μας είναι νεοφερμένο στον κόσμο. Πρώτα θα ενδιαφερθεί ν’ ανακαλύψει τον κόσμο γύρω του και το φυσικό περιβάλλον. Αν επισκεφθείτε με το παιδί σας μία φάρμα, ανακαλύψτε τα ζώα της φάρμας μέσα από βιβλία και παιχνίδια. Αν πάλι έχετε σκύλο, διευρύνετε τη γνώση του μαθαίνοντας για τις υπόλοιπες ράτσες. Ακολουθήστε το φυσικό του ενδιαφέρον. Αρχή 6η: Μινιμαλισμός στα Παιχνίδια. Το Μυστικό στην Εναλλαγή Ως γονιός της μεθόδου Μοντεσσόρι, θα θέλετε να προσφέρετε τα κατάλληλα παιχνίδια ή να επενδύσετε σε συγκεκριμένα υλικά Μοντεσσόρι. Όσον αφορά τα παιχνίδια, όσο λιγότερα τόσο το καλύτερο. Πολλοί γονείς που υιοθετούν την μοντεσσοριανή αγωγή αρχίζουν να παρατηρούν σπουδαίες αλλαγές όσο αποσυμφορίζουν τον χώρο και όσο μειώνουν τα παιχνίδια. Σχετικές έρευνες πληροφορούν ότι το μέσο παιδί έχει περίπου συνολικά 238 παιχνίδια και παίζει μόνο με μόλις 12 από αυτά, δηλαδή με το 5% του συνόλου των παιχνιδιών του. Έχει ήδη διατυπωθεί πως τα παιδιά ευημερούν σε οργανωμένο και τακτικό περιβάλλον. Λιγότερα παιχνίδια θα βοηθήσουν το παιδί να οργανώσει τον κόσμο του. Όταν κατακλύζεται από παιχνίδια, χάνει τον έλεγχο και συχνά δεν καταφέρνει να παίξει. Δεν θα σέβεται τα παιχνίδια: θα τα πετάει, θα τα χτυπάει, θα τα σπάει. Θα παραπονιέται ότι βαριέται, θα ζητά να παίξετε μαζί του ώστε να διευθύνετε εσείς το παιχνίδι μήπως βγάλει άκρη με την ακαταστασία. Ενδέχεται να νιώσει ότι πνίγεται μέχρι και να κλάψει ή να χάσει την ψυχραιμία του. 7η Αρχή: Φυσικά Υλικά για την Ενίσχυση των Αισθήσεων Από τη στιγμή της γέννησης, τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από τις πέντε αισθήσεις. Ένα μωρό εξερευνά τον κόσμο κυρίως με τη γεύση, την αφή και τις αισθήσεις που συνδέονται με την τροφή, ενώ η όραση και η ακοή εξακολουθούν να χρειάζονται βελτίωση. Τα παιδιά από τη γέννησή τους έως τα έξι χρόνια είναι πιο συγχρονισμένα με τις αισθήσεις τους απ’ ό,τι οι ενήλικες. Ένα νεογέννητο ξεχωρίζει την μυρωδιά της μητέρας του ανάμεσα σε πολλές άλλες. Τα μωρά βάζουν τα πάντα στο στόμα τους, γι’ αυτό είναι σημαντικό τα υλικά που αγγίζουν να διεγείρουν τις αισθήσεις τους. Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο ένα πλαστικό παιχνίδι δεν του κεντρίζει το ενδιαφέρον το ίδιο με μία ξύλινη ή υφασμάτινη κουδουνίστρα. Το πλαστικό δεν έχει γεύση ούτε ξεχωριστή σύσταση που να διεγείρει την αφή. Είναι ελαφρύτερο από τα αντίστοιχα ξύλινα παιχνίδια. Αντίθετα, το ξύλο, το μέταλλο και διαφόρων λογιών υφάσματα ενεργοποιούν τις αισθήσεις: απαλό, τραχύ, αμμώδες, ζεστό ή στιλπνό. Τα παιχνίδια κατάλληλης ή υψηλής ποιότητας είναι ασφαλή για τα παιδιά.

Τα παιδιά ανακαλύπτουν τον κόσμο μ’ έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο: μέσα από τις πέντε αισθήσεις τους. Γι’ αυτό, είναι εξαιρετικά σημαντικό να τους παρέχεται η ελευθερία ν’ αγγίζουν και να εξερευνούν. Η Μαρία Μοντεσσόρι έλεγε χαρακτηριστικά ότι «το χέρι είναι το όργανο της νοημοσύνης» και πως «οι αισθήσεις, οι εξερευνητές του κόσμου ανοίγουν τον δρόμο για τη γνώση». Η εκπαίδευση των αισθήσεων έχει κορυφαία θέση στην μοντεσσοριανή τάξη. Η μοντεσσοριανή αγωγή είναι γνωστή για τον τρόπο με τον οποίο βοηθά τα παιδιά να εκλεπτύνουν τις πέντε τους αισθήσεις, με τη βοήθεια των έξυπνα σχεδιασμένων υλικών Μοντεσσόρι. Ακόμη και στο σπίτι μπορούμε να προσφέρουμε στα παιδιά πολλές αισθητηριακές εμπειρίες. 8η Αρχή: Ελευθερία με Όρια Ίσως γνωρίζετε ότι η μοντεσσοριανή παιδαγωγική βασίζεται στην ελευθερία του παιδιού: ελευθερία κινήσεων και επιλογών. «Ακολουθώντας το παιδί». Δημιουργείται συχνά η παρανόηση ότι ελευθερία σημαίνει ασυδοσία. Ο γονιός καλείται να παρατηρήσει το παιδί και να διαμορφώσει το περιβάλλον που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του. Το παιδί παρωθείται από την εσωτερική κίνηση προς την ελευθερία και την εξερεύνηση του κόσμου. Προκειμένου να την ακολουθήσει, έχει ανάγκη όσο το δυνατόν περισσότερη ελευθερία. Πράγματι, καθεμία επιλογή του παιδιού δεν εξαρτάται από τον γονιό. Οφείλουμε να σκεφτούμε μήπως παρεμποδίζουμε την παρόρμηση του παιδιού προς την ανάπτυξη. Δηλαδή, του παρέχουμε χρόνο για να μάθει να φοράει τα παπούτσια του; Τού προσφέρονται ευκαιρίες να ετοιμάσει το φαγητό του; Τού εμπιστεύονται εύθραυστα αντικείμενα; Ή μήπως, αντίθετα, το πατρονάρουν και, λόγω βιασύνης κάνουν όλα τα παραπάνω αντί για το ίδιο; Με την Ελευθερία έρχεται η υπευθυνότητα και ο σεβασμός της ελευθερίας των άλλων. Μία ενδιαφέρουσα διατύπωση της Μαρίας Μοντεσσόρι για την Ελευθερία ήταν ότι «η άδεια στο παιδί που ακόμη δεν έχει αναπτύξει καμία δυνατότητα ελέγχου να κάνει ό,τι θέλει, είναι προδοσία στην έννοια της Ελευθερίας». Το μικρό παιδί ακόμη δεν έχει αποκτήσει έλεγχο παρορμήσεων και λογική σκέψη. Επαφίεται στον γονιό να γίνει το πρότυπο που θέτει τα όρια. Μπορούμε να παρέχουμε την Ελευθερία και να οριοθετούμε. Μέσα από την προσεκτική προετοιμασία του περιβάλλοντος, ο γονιός μπορεί να επιτρέπει όσο περισσότερη ελευθερία γίνεται. Στα μικρά παιδιά τα όρια προβλέπουν την ασφάλεια, δική τους και των άλλων και τον σεβασμό του περιβάλλοντος. Τα όρια να είναι απλά και συνεπή. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, θα προστίθενται οι σημαντικοί κοινωνικοί κανόνες. Αρχή 9η: Όχι Ανταμοιβές και Τιμωρίες Η Μοντεσσόρι είχε παρατηρήσει πως η επιβράβευση και η τιμωρία δεν χτίζουν την πειθαρχία. Μόνο η αυτοπειθαρχία έχει διάρκεια και αυτή καλλιεργείται με το αίσθημα ευθύνης. Ένα παιδί που το σέβονται εργάζεται συνειδητά με τα χέρια του. Όταν συνδέεται με τους γονείς του, θέλει να συμβάλλει στην κοινή οικογενειακή ζωή. Έτσι οι συγκρούσεις είναι ελάχιστες. Οι φυσικές συνέπειες των πράξεων διδάσκουν στα παιδιά τις συνέπειες της έλλειψης του σεβασμού. Αν πετάξουν ένα εύθραυστο αντικείμενο αυτό θα σπάσει, όταν δεν παίζουν σωστά ο αδερφός τους δεν θα θέλει να παίξουν. Γιατί όμως όχι έπαινοι και αμοιβές; Άλλωστε ακούγεται θετικό και είναι φυσικό να είμαστε περήφανοι για το παιδί μας. Το παιδί όμως μαθαίνει να περπατάει επειδή έχει τη φυσική παρόρμηση να το κάνει-όχι για να εισπράξει τον έπαινο. Θέλει να μάθει τα γράμματα για να μπορεί να διαβάζει. Αν διαρκώς επαινούμε τα παιδιά, τότε αυτά αρχίζουν να κάνουν πράγματα με σκοπό να μας ικανοποιήσουν, όχι για να τα καταφέρουν μόνα τους. Ασυναίσθητα αρχίζουμε να μεγαλώνουμε παιδιά εξαρτημένα από τον έπαινο-μελλοντικούς ενήλικες ανήμπορούς να κάνουν το παραμικρό χωρίς έπαινο. Αρχή 10η: Η Προετοιμασία του Δασκάλου-Γονιού Η Μαρία Μοντεσσόρι μιλούσε για την πνευματική προετοιμασία του δασκάλου. Έλεγε ότι η «αληθινή προετοιμασία της εκπαίδευσης είναι η μελέτη του ίδιου του εαυτού. Η εκπαίδευση του δασκάλου που θα βοηθήσει τη ζωή υπερβαίνει πολύ τη γνώση των ιδεών. Περιλαμβάνει την εκπαίδευση του χαρακτήρα, είναι η προετοιμασία του πνεύματος». Στην τάξη, ο δάσκαλος παρατηρεί το παιδί. Αντί να εστιάζει στην τωρινή συμπεριφορά, βλέπει την μελλοντική εκδοχή. Πρωταρχικός ρόλος του δασκάλου είναι η προετοιμασία του περιβάλλοντος και το καλωσόρισμα του παιδιού στις δυσκολίες και τα συναισθήματά του. Ο γονιός είναι ο πρώτος δάσκαλος του παιδιού και πρέπει να είναι εξίσου έτοιμος. Λέξεις-κλειδιά: Μαρία Μοντεσσόρι, αγωγή, παιδαγωγική, σύστημα, παιδί, περιβάλλον, κόσμος, μοντεσσοριανή